سرائیکی دے خاص حروف

سرائیکی کی بورڈ تے فونٹ

سرائیکی وادی سندھ دی قدیم زبان ہے۔  ایں سرائیکی علاقے وچ سرائیکیاں دے بعد 

پہلے افریقہ توں انڈین نیگرو آئے،  ول آسٹرو ایشیاٹک( منڈ) قبیلے آئے۔ انہاں ترائے قوماں دے اشتراک نال پشاچا(درد) تے دراوڑ نسلاں بݨیاں۔ ایہا منڈاری زبان موجودہ سرائیکی دی بنیاد ݙسائی ڳئی  ہے۔ siraikisangat  آریا تاں سرائیکی علاقے وچ ٻہوں بعد وچ آئے ہن، لوکاں سرائیکی کوں انڈو آرین زبان قرار ݙتے، حالانکہ  سرائیکی بیک وقت دراوڑی تے آسٹرو ایشیاٹک (منڈاری )  گروہ وچ وی شامل کیتی ونڄ سڳدی ہے۔  سرائیکی دیاں خاص  آوازاں ایندیاں زندہ گواہ ہن۔ سرائیکی وچ کل چُتالیہ اکھر یا حروف ہن۔ اُنتالیہ تاں اردو وچ استعمال تھیندے ہن۔ پنج خاص سرائیکی دے ہن۔ انہاں دے ناں ٻے، ڄے،  ݙے، ڳے تے اَݨ ہِن۔  ݙو مخلوط حروف نڄ تے نڳ ہن۔ 

ٻ ، ڄ، ݙ تے ڳ سرائیکی دے چار اُوں آوازاں آلے حروف ہن جنہاں وچ ہوا اساں منہ کنوں اندر تے گھن ویندے ہیں۔ انہاں کوں ٻُچکار آوازاں Implosive consonant    اہدے ہن۔ تفصیل ایہہ ہے۔

ٻ رومن وچ Ɓ  دیوناگری (ॿ ) سرائیکی دا پہلا خاص اکھر Voiced bilabial implosive    ہے۔
ڄ سرائیکی دیوناگری (ॼ)  دا ݙوجھا خاص اکھر  Voiced palatal implosive     ہے۔
ݙ دیوناگری (ॾ) سرائیکی دا تریجھا خاص اکھر  Voiced alveolar implosive   ہے۔
ڳ دیوناگری (ॻ ) سرائیکی دا چوتھا خاص اکھر Voiced velar implosive   ہے۔

ݨ  دیوناگری (ण ) سرائیکی دا پنجواں خاص حرف  Retroflex nasal   ہے۔
ڊ سرائیکی  دا چھیواں خاص حرف ہے۔ ایہہ ݙبھاری سرائیکی وچ ورتیا ویندے۔ 

سرائیکی خاص اکھراں دا دیو ناگری وچ  یونی کوڈ  وی منظور تھیا ہویا ہے۔ دیوناگری وچ سرائیکی لکھݨ کیتے ہک پروگرام  وی بݨیا ہویا ہے۔
ن٘ڄ (ञ) جہڑا ون٘ڄ وچ ہے Palatal nasal  ہے۔ کجھ لوک چالیہ سال پہلے ایندے کیتے ڃ ورتیندے ہَن۔ اَجکل ایندے کیتے مخلوط حرف ن٘ڄ ورتیا ویندے۔ ایہہ سرائیکی دا اوہو ݙوجھا خاص حرف ڄ  ہے ۔ لیکن آوازستویں خاص ہے۔  دیوناگری وچ ن٘ڄ کیتے ञ ورتیندے۔

اٹھویں خاص آوازدیوناگری (ङ)  نڳ آلی Velar nasal  ہے۔ ایہہ آواز انڳارہ ، ون٘ڳ، رن٘ڳ ، سن٘ڳ وچ ہے۔ ایندے کیتے کُجھ لوک سرائیکی وچ ڲ وی ورتیندے ہَن۔ 
کمپیوٹر  تے سرائیکی لکھݨ کیتے سرائیکی حروف ٻ، ڄ، ڊ،  ڳ دا یونی کوڈ 1993 وچ منظور تھیا ہائی۔ تے ݙ تے ݨ دا یونی کوڈ مارچ 2005 وچ منظور تھیا ہائی۔
سرائیکی وچ   ݙو چشمی ھ آلے چار پھُوکے آلےAspirated مخلوط حروف رھ،  لھ، مھ تے نھ وی موجود ہن۔ ایہہ چار سرائیکی دے خاص حروف ہن۔ 
سرائیکی دے ݙو خاص اعراب / واول آوازاں  وی ہِن۔
وَݙی زیر: پِٹ ، ضِد
وَݙی پیش: اُتھ، سُدھ  وچ  آوݨ آلیاں مجہول زیر تے پیش دیاں  آوازاں
مکدی ڳالھ ایہہ ہے جو سرائیکی  وچ اردو دے علاؤہ چھی حروف، ݙو اعراب، ݙو ن نال مخلوط آوازاں تے چار ھ نال مخلوط آوازاں تے مرکب حروف ہن۔
سرائیکی دنیا دی نا نویں وݙی زبان ہے ۔ سرائیکی زبان دے چُتالیہ مفرد حرف یا اکھر ہِن۔ انہاں وچوں انتالیہ تاں اردو آلے ہِن ٻئے پنج خاص سرائیکی زبان دے ہن۔ او پنج ایہ ہن ٻ ڄ  ݙ ڳ ݨ
ٻ:ٻلی، ٻکری، ٻوہا، ٻال، ٻلونگڑا، ٻلہݨ، ٻکاٹ، ٻیر، ٻُہاری، ٻاگھڑ ٻلا، ٻچہ، ٻڈھا، ٻُدھ، ٻلہانگ، ٻلی ٻوہاری
ڄ:ڄموں، ڄوانترہ، ڄہا، ڄام، ڄنگھ، ڄُل، ڄٹ، ڄبھ، ڄلم، ڄواہاں، ڄلم،
ڊ:ڊوں۔ ڊہ، ڊُدھ، ڊوا، ڊاند، ڊیپال پور(ماہرین ایں کوں سرائیکی دا حرف کائنی ڳݨدے)

ݙ:ݙانگ، ݙوئی، ݙاتری، ݙکھݨ، ݙیوا، ݙیـݨ، ݙہی، ݙیݙر، ݙاکو، ݙاڑھی، ݙاند، ݙند، ݙول، ݙانگ، ݙاچی 
ڳ:ڳاں، ڳوہا، ڳاہـݨـے، ڳیرا، ڳبھرو، ڳاوا، ڳنڈھیری، ڳاں، ڳاہ، ڳُتھلا، ڳٹھ، ڳٹا، ڳچی، ڳُڑ،ڳاناں
ݨ:وݨ، کھݨ، مکھݨ، کھمݨ، لوݨ، پاݨـی، راݨی، سوہݨاں، ݙیݨ، ڳݨ، چُݨ، وڄݨ، اݨ بݨ، واݨ، سن٘ڄاݨ، کݨ مݨ

سرائیکی وچ ݙو خاص واول علامتاں وݙی زیر تے وݙی پیش وی ہن۔

سرائیکی وچ لھ، مھ، نھ تے رھ وی ٻہوں آندن۔

رھ: یارھواں، ٻارھاں

لھ: ڳالھ، ولھ، سلھ، کولھو، کلھڑ

مھ: کمھار

نھ: ننھا

ن٘ڄ: ون٘ڄ، جن٘ڄ، تھن٘ڄ۔

ن٘ڳ: ان٘ڳ، چن٘ڳا

یھ: سیھڑ وچ تے وھ: وھیڑ وچ ورتے ویندن۔

سرائیکی دے کل تریٹھ حروف بݨ ڳئے۔ 
چُتالی مفرد، ھ نال پھوکے آلے ستارھاں تے نون غنّہ نال ݙو مخلوط یعنی کل ٦٣ بݨ ڳئے۔
سرائیکی وچ وݙی ے درمیان وچ آوے تاں ی اتے جزم لین٘دے ہن۔ مثلاً ریْت، کھیْݙ، تھیْت، بھیْݙ، شیْر، دیْر، لیْٹ، پیْٹ، ٻکریْاں( ٻکرا دی جمع)، گھیْرا، پھیْر

ٻیا پتہ ہیوے تساں موبائل وچ سرائیکی وی لکھ سڳدے ہو،،،،،

ݙآݙی اڄ ٻیا ڳُڑ ݙے، ونڄ ونڄ ڄُل ڄُل، ݙاݙے کوں ناں سݨا

۔
عربی تے برہمی رسم الخط دی اصل آرامی رسم الخط ہے ۔ آرامی رسم الخط اٹھ سو قبل مسیح کنوں چھی سو عیسوی تک چلے ۔۔ آرامی تے یونانی رسم الخط دی اصل مصری تصویری رسم الخط ہے، جہڑا 3500 قبل مسیح کنوں 400 قبل مسیح تک رائج ریہا ہے۔ سرائیکی علاقے دے تاجر عرب علاقیاں وچ تجارت کیتے ویندے ہن تاں سرائیکی تاجراں دے حساب کتاب دے لکھݨ موجب 512 عیسوی وچ عربی رسم الخط بݨݨ شروع تھیا۔ ول 712 وچ محمد بن قاسم سرائیکی علاقے وچ آیا تاں موجود عربی سرائیکی رسم الخط دا فروغ تھیا۔

دیوناگری حروف	سرائیکی حروف
ॿ	ٻ	١
ॼ	ڄ	٢
ॾ	ݙ	٣
ॻ	ڳ	٤
ण	ݨ	٥
ञ	ن٘ڄ	٦
ङ	ن٘ڳ	٧

مزید مطالعے کیتے:  academia.edu

سرائیکی دیوناگری لکھݨ دا پروگرام

حوالے :

1. omniglot.com/writing/saraiki.htm
2. Saraiki alphabet.html
3. Graphemica.com ٻ ، Chars.suikawiki ٻ ، unicode table ٻ،   graphemica  ॿ
4. Graphemica.com ڄ ،  chars suikawiki ڄ  ،unicode table ڄ
5. Graphemica.com ݙ  ، Chars.suikawiki ݙ،  unicode table ݙ
6. Graphemica.com ڳ، chars.suikawik ڳ ، unicode table ڳ
7. Graphemica.com ݨ،  unicode table ݨ،    unicode table ݨ
8. fileformat.info ݙ ،   isthisthingon.org ݙ ،Marathon studios ݙ