سرائیکی دے خاص حروف

سرائیکی کی بورڈ تے فونٹ

سرائیکی وادی سندھ دی قدیم زبان ہے۔  ایں سرائیکی علاقے وچ سرائیکیاں دے بعد 

پہلے افریقہ توں انڈین نیگرو آئے،  ول آسٹرو ایشیاٹک( منڈ) قبیلے آئے۔ انہاں ترائے قوماں دے اشتراک نال پشاچا(درد) تے دراوڑ نسلاں بݨیاں۔ ایہا منڈاری زبان موجودہ سرائیکی دی بنیاد ݙسائی ڳئی  ہے۔ siraikisangat  آریا تاں سرائیکی علاقے وچ ٻہوں بعد وچ آئے ہن، لوکاں سرائیکی کوں انڈو آرین زبان قرار ݙتے، حالانکہ  سرائیکی بیک وقت دراوڑی تے آسٹرو ایشیاٹک (منڈاری )  گروہ وچ وی شامل کیتی ونڄ سڳدی ہے۔  سرائیکی دیاں خاص  آوازاں ایندیاں زندہ گواہ ہن۔ سرائیکی وچ کل چُتالیہ اکھر یا حروف ہن۔ اُنتالیہ تاں اردو وچ استعمال تھیندے ہن۔ پنج خاص سرائیکی دے ہن۔ انہاں دے ناں ٻے، ڄے،  ݙے، ڳے تے اَݨ ہِن۔  ݙو مخلوط حروف نڄ تے نڳ ہن۔ 

ٻ ، ڄ، ݙ تے ڳ سرائیکی دے چار اُوں آوازاں آلے حروف ہن جنہاں وچ ہوا اساں منہ کنوں اندر تے گھن ویندے ہیں۔ انہاں کوں ٻُچکار آوازاں Implosive consonant    اہدے ہن۔ تفصیل ایہہ ہے۔

ٻ رومن وچ Ɓ  دیوناگری (ॿ ) سرائیکی دا پہلا خاص اکھر Voiced bilabial implosive    ہے۔
ڄ سرائیکی دیوناگری (ॼ)  دا ݙوجھا خاص اکھر  Voiced palatal implosive     ہے۔
ݙ دیوناگری (ॾ) سرائیکی دا تریجھا خاص اکھر  Voiced alveolar implosive   ہے۔
ڳ دیوناگری (ॻ ) سرائیکی دا چوتھا خاص اکھر Voiced velar implosive   ہے۔

ݨ  دیوناگری (ण ) سرائیکی دا پنجواں خاص حرف  Retroflex nasal   ہے۔
ڊ سرائیکی  دا چھیواں خاص حرف ہے۔ ایہہ ݙبھاری سرائیکی وچ ورتیا ویندے۔ 

سرائیکی خاص اکھراں دا دیو ناگری وچ  یونی کوڈ  وی منظور تھیا ہویا ہے۔ دیوناگری وچ سرائیکی لکھݨ کیتے ہک پروگرام  وی بݨیا ہویا ہے۔
ن٘ڄ (ञ) جہڑا ون٘ڄ وچ ہے Palatal nasal  ہے۔ کجھ لوک چالیہ سال پہلے ایندے کیتے ڃ ورتیندے ہَن۔ اَجکل ایندے کیتے مخلوط حرف ن٘ڄ ورتیا ویندے۔ ایہہ سرائیکی دا اوہو ݙوجھا خاص حرف ڄ  ہے ۔ لیکن آوازستویں خاص ہے۔  دیوناگری وچ ن٘ڄ کیتے ञ ورتیندے۔

اٹھویں خاص آوازدیوناگری (ङ)  نڳ آلی Velar nasal  ہے۔ ایہہ آواز انڳارہ ، ون٘ڳ، رن٘ڳ ، سن٘ڳ وچ ہے۔ ایندے کیتے کُجھ لوک سرائیکی وچ ڲ وی ورتیندے ہَن۔ 
کمپیوٹر  تے سرائیکی لکھݨ کیتے سرائیکی حروف ٻ، ڄ، ڊ،  ڳ دا یونی کوڈ 1993 وچ منظور تھیا ہائی۔ تے ݙ تے ݨ دا یونی کوڈ مارچ 2005 وچ منظور تھیا ہائی۔
سرائیکی وچ   ݙو چشمی ھ آلے چار پھُوکے آلےAspirated مخلوط حروف رھ،  لھ، مھ تے نھ وی موجود ہن۔ ایہہ چار سرائیکی دے خاص حروف ہن۔ 
سرائیکی دے ݙو خاص اعراب / واول آوازاں  وی ہِن۔
وَݙی زیر: پِٹ ، ضِد
وَݙی پیش: اُتھ، سُدھ  وچ  آوݨ آلیاں مجہول زیر تے پیش دیاں  آوازاں
مکدی ڳالھ ایہہ ہے جو سرائیکی  وچ اردو دے علاؤہ چھی حروف، ݙو اعراب، ݙو ن نال مخلوط آوازاں تے چار ھ نال مخلوط آوازاں تے مرکب حروف ہن۔
سرائیکی دنیا دی نا نویں وݙی زبان ہے ۔ سرائیکی زبان دے چُتالیہ مفرد حرف یا اکھر ہِن۔ انہاں وچوں انتالیہ تاں اردو آلے ہِن ٻئے پنج خاص سرائیکی زبان دے ہن۔ او پنج ایہ ہن ٻ ڄ  ݙ ڳ ݨ
ٻ:ٻلی، ٻکری، ٻوہا، ٻال، ٻلونگڑا، ٻلہݨ، ٻکاٹ، ٻیر، ٻُہاری، ٻاگھڑ ٻلا، ٻچہ، ٻڈھا، ٻُدھ، ٻلہانگ، ٻلی ٻوہاری
ڄ:ڄموں، ڄوانترہ، ڄہا، ڄام، ڄنگھ، ڄُل، ڄٹ، ڄبھ، ڄلم، ڄواہاں، ڄلم،
ڊ:ڊوں۔ ڊہ، ڊُدھ، ڊوا، ڊاند، ڊیپال پور(ماہرین ایں کوں سرائیکی دا حرف کائنی ڳݨدے)

ݙ:ݙانگ، ݙوئی، ݙاتری، ݙکھݨ، ݙیوا، ݙیـݨ، ݙہی، ݙیݙر، ݙاکو، ݙاڑھی، ݙاند، ݙند، ݙول، ݙانگ، ݙاچی 
ڳ:ڳاں، ڳوہا، ڳاہـݨـے، ڳیرا، ڳبھرو، ڳاوا، ڳنڈھیری، ڳاں، ڳاہ، ڳُتھلا، ڳٹھ، ڳٹا، ڳچی، ڳُڑ،ڳاناں
ݨ:وݨ، کھݨ، مکھݨ، کھمݨ، لوݨ، پاݨـی، راݨی، سوہݨاں، ݙیݨ، ڳݨ، چُݨ، وڄݨ، اݨ بݨ، واݨ، سن٘ڄاݨ، کݨ مݨ

سرائیکی وچ ݙو خاص واول علامتاں وݙی زیر تے وݙی پیش وی ہن۔

سرائیکی وچ لھ، مھ، نھ تے رھ وی ٻہوں آندن۔

رھ: یارھواں، ٻارھاں

لھ: ڳالھ، ولھ، سلھ، کولھو، کلھڑ

مھ: کمھار

نھ: ننھا

ن٘ڄ: ون٘ڄ، جن٘ڄ، تھن٘ڄ۔

ن٘ڳ: ان٘ڳ، چن٘ڳا

یھ: سیھڑ وچ تے وھ: وھیڑ وچ ورتے ویندن۔

سرائیکی دے کل تریٹھ حروف بݨ ڳئے۔ 
چُتالی مفرد، ھ نال پھوکے آلے ستارھاں تے نون غنّہ نال ݙو مخلوط یعنی کل ٦٣ بݨ ڳئے۔
سرائیکی وچ وݙی ے درمیان وچ آوے تاں ی اتے جزم لین٘دے ہن۔ مثلاً ریْت، کھیْݙ، تھیْت، بھیْݙ، شیْر، دیْر، لیْٹ، پیْٹ، ٻکریْاں( ٻکرا دی جمع)، گھیْرا، پھیْر

ٻیا پتہ ہیوے تساں موبائل وچ سرائیکی وی لکھ سڳدے ہو،،،،،

ݙآݙی اڄ ٻیا ڳُڑ ݙے، ونڄ ونڄ ڄُل ڄُل، ݙاݙے کوں ناں سݨا

۔
عربی تے برہمی رسم الخط دی اصل آرامی رسم الخط ہے ۔ آرامی رسم الخط اٹھ سو قبل مسیح کنوں چھی سو عیسوی تک چلے ۔۔ آرامی تے یونانی رسم الخط دی اصل مصری تصویری رسم الخط ہے، جہڑا 3500 قبل مسیح کنوں 400 قبل مسیح تک رائج ریہا ہے۔ سرائیکی علاقے دے تاجر عرب علاقیاں وچ تجارت کیتے ویندے ہن تاں سرائیکی تاجراں دے حساب کتاب دے لکھݨ موجب 512 عیسوی وچ عربی رسم الخط بݨݨ شروع تھیا۔ ول 712 وچ محمد بن قاسم سرائیکی علاقے وچ آیا تاں موجود عربی سرائیکی رسم الخط دا فروغ تھیا۔

دیوناگری حروف	سرائیکی حروف
ॿ	ٻ	١
ॼ	ڄ	٢
ॾ	ݙ	٣
ॻ	ڳ	٤
ण	ݨ	٥
ञ	ن٘ڄ	٦
ङ	ن٘ڳ	٧

مزید مطالعے کیتے:  academia.edu

سرائیکی دیوناگری لکھݨ دا پروگرام

حوالے :

1. omniglot.com/writing/saraiki.htm
2. Saraiki alphabet.html
3. Graphemica.com ٻ ، Chars.suikawiki ٻ ، unicode table ٻ،   graphemica  ॿ
4. Graphemica.com ڄ ،  chars suikawiki ڄ  ،unicode table ڄ
5. Graphemica.com ݙ  ، Chars.suikawiki ݙ،  unicode table ݙ
6. Graphemica.com ڳ، chars.suikawik ڳ ، unicode table ڳ
7. Graphemica.com ݨ،  unicode table ݨ،    unicode table ݨ
8. fileformat.info ݙ ،   isthisthingon.org ݙ ،Marathon studios ݙ

وادیِ سندھ

وادی سندھ دے ݙو حصے ہن، سندھ تے سرائیکستان۔ نبی کریم صلی اللہ علیہ وسلم فرمایا ہے جو سندھ سرائیکستان آلے پاسوں آوݨ آلی ہوا میڈیاں اکھیں دی ٹھنڈک ہے۔حوالہ سرائیکی علاقے وچ تاں سرائیکی ٻہوں وݙی تعداد وچ وسدن، موجودہ سندھ وچ وی سرائیکی ٻولݨ آلے چالہی فیصد ہن پئے۔ نبی کریم دی سرائیکی تاجراں نال میل ملاقات وی ہائی۔ آپ دا ہک قول ایہہ وی ہے جو منشی رکھائے تاں سندھی کوں رکھائے۔ ایندے نال صاف ظاہر ہے جو سرائیکیاں دی ایمانداری تے حساب کتاب تے آئی ٹی دے ماہر ہووݨ دی تصدیق نبی کریم خود کیتی ہے۔سندھ وچ اردو تے ہندی زبان دا عمل دخل پہلے ٻہوں گھٹ ہائی۔  اے ڳالھ تہاکوں ایں مثال نال  بالکل ٹھیک ٹھیک سمنجھ آویسی۔غازی علم دین شہید دے مقدمے وچ حضرت قائد اعظم پیروی کرݨ دا وعدہ کیتا ہائی۔ لیکن مقدمے دی فائل اردو وچ ہائی۔ حضرت محمد علی جناح کراچی وچ ڄمے پڑھے ہن۔ ایں سانگے اردو نہ پڑھ سڳدے ہن، اردو ہندی نہ ڄاݨݨ پاروں غازی دے مقدمے دی وکالت نہ کرسڳے۔

حوالے:

http://jang.com.pk/jang/mar2015-daily/26-03-2015/col7.htm

1. شکار پور کنوں سکھر 35 کلومیٹر ہے۔
2. شکار پور کنوں گھوٹکی 106 کلومیٹر ہے۔
3. شکار پور کنوں کشمور 116 کلومیٹر ہے۔
4. شکار پور کنوں جیکب آباد 43 کلومیٹر ہے ـ
5. شکار پور کنوں خیر پور 60 کلومیٹر ہے۔
6. شکار پور کنوں نوشہرو فیروز 164 کلومیٹر ہے۔
7. شکار پور کنوں قمبر 88 کلومیٹر ہے۔
8. شکار پور کنوں دادو 193 کلومیٹر ہے۔
9. شکار پور کنوں لاڑکانہ 72 کلومیٹر ہے۔
10. شکار پور توں دیرہ مراد جمالی 82 کلومیٹر ہے.
11. شکار پور توں صحبت پور 76 کلومیٹر ہے.
12. شکار پور توں دیرہ اللہ یار 60 کلومیٹر ہے.
13. شکار پور توں جھل مگسی 190 کلومیٹر ہے.
14. شکار پور توں بھاگ 155 کلومیٹر ہے۔

Naushero feroze is the southern district in Saraiki region. According to an NGO Languages

%SINDHI:39.%

%SARAIKI:35.

%Punjabi:12.%

%Pashto:1.%

%Balochi:9.%

%URDU:1.%

%Others:5.%

See http://o4hr.weebly.com/naushehro-feroz.html

Dadu is also Southern district in this district. Languages

Sindhi: 50.0%

Saraiki: 43.33%

Urdu: 2.56%

Punjabi: 1.88%

Pashto: 1.17%

Baluchi: 0.42%

Others: 0.28%

see: http://www.thardeep.org/thardeep/dadu.html

The all other districts are in north and near to Saraiki region, having more Saraiki population.

سندھی زبان

 سندھی زبان کے بارے میں کچھ باتیں سندھی طالبعلموں،  دانشوروں ،  لیڈروں اور سندھی میݙیا کے گوش گذار کرنا چاہتا ہوں۔ امید ہے کہ توجہ کریں گے۔

 ۔1۔  پی ٹی وی نیوز پر سندھی زبان کو وقت بالکل نہیں دیا جاتا، پی ٹی وی ہوم پر سندھی کو معمولی سا وقت ملتا ہے۔ سندھی زبان کا وقت بڑھایا جائے۔ ہر سرکاری اور نجی ٹی وی چینل پر سندھی زبان کا معقول  وقت مقرر کیا جائے۔

۔2۔ پاکستان کے سی ایس ایس میں اردو ایک اختیاری مضمون ہے۔  لہذا سکولوں میں میٹرک اور ایف میں اردو کو اختیاری قرار دیا جائے،۔ بچوں کو پرائمری میں تین تین زبانوں سندھی، اردو اور انگلش کی تعلیم معصوم بچوں پر ناجائز بوجھ ہے. یاد رہے کہ بھارت کے میٹرک اور ایف اے ایف ایس سی میں صرف دو زبانیں لازمی ہیں۔ مادری علاقائی زبان اور انگریزی۔ تیسری زبان ہندی بھارت کے سکولوں میں لازمی نہیں ہے۔ پاکستان میں اردو لازمی کا کوئی جواز نہیں ہے۔

۔3۔ پاکستان میں پہلے کرنسی نوٹ پر اردو اور بنگالی دونوں زبانوں میں تحریر ہوا کرتی تھی۔  ہمسایہ ملک بھارت میں کرنسی نوٹ پر سندھی عبارت بھی تحریر ہوتی  ہے۔ لہذا پاکستان کے کرنسی نوٹ پر سندھی میں عبارت تحریر کی جائے۔

۔4۔ ہمسایہ ملک بھارت میں سی ایس ایس سندھی میڈیم  بھی ہوتا ہے۔  پاکستاں میں بھی سندھی میڈیم سی ایس ایس شروع کیا جائے۔
۔5۔ قومی سنجاپ کارڈ کی طرح پاسپورٹ بھی سندھی زبان میں جاری کیا جائے۔ سمارٹ کارڈ اور نائیکوپ بھی سندھی میں جاری کیے جائیں۔ 

Saraiki Medium CSS

ہمسایہ ملک بھارت وچ علاقائی زباناں میراٹھی، گجراتی، تامل،تیلگو، کشمیری، اردو، ہندی، سندھی تے پنجابی وغیرہ مقابلے دے امتحان سی ایس ایس وچ لازمی مضمون ہن تے ذریعہ امتحان وی ہن۔ سندھ وچ محکمہ مال دا ریکارڈ تے تھاݨے دی ایف آئی آر سندھی زبان وچ ہوندی ہے۔ جہڑا جج وکیل افسر سندھی نی ڄاݨدا او فائل خاک پڑھسی؟ تے فیصلہ خاک کریسی؟ ایں سانگے پاکستان وچ سی ایس ایس وچ سندھی لازمی ہووݨ ٻہوں ضروری ہے۔ سرائیکی پاکستان دی ہک وݙی زبان ہے، پاکستان دے چالہی فیصد لوک سرائیکی ہن۔ پاکستان دے سی ایس ایس وچ سندھی، پشتو تے سرائیکی کوں لازمی آپشنل کیتا ونڄے۔ تے باقی پرچیاں وچ سندھی، پشتو تے سرائیکی کوں ذریعہ امتحان بݨایا ونڄے۔  سندھ دے سکولاں کالجاں وچ سندھی لازمی ہے۔ سرائیکی علاقے دے سکولاں کالجاں وچ سرائیکی لازمی کیتی ونڄے۔

سرائیکستان

پاکستان دے جغرافیائی خطے، پہاڑ، سطوح مرتفع، ساحل سمندر، وادی سندھ دا زیریں میدان تے وادی سندھ دا بالائی میدان ہن۔ ہیں چھیکڑی خطے کوں سرائیکستان وی آہدے ہن۔ سرائیکستان ہک جغرافیائی خطہ ہے۔ ایندے وچ کوہ سلیمان، روہی، تھل ،دمان تے بار،نیلی بار گنجی بار تےساندل بار رچنا دوآبہ شامل ہن